Zgodnie z przepisami o systemie ubezpieczeń społecznych wszystkie osoby, które są pracownikami, zleceniobiorcami, prowadzącymi pozarolniczą działalność podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym. Ubezpieczeniom tym (poza szczególnymi przypadkami) podlegają również cudzoziemcy, którzy wykonują pracę w Polsce. W Polsce pracuje coraz więcej cudzoziemców, wzrasta również dynamicznie liczba cudzoziemców, którzy podlegają ubezpieczeniom społecznym.
Umowa o ubezpieczeniach społecznych pomiędzy Polską a Ukrainą została ratyfikowana w 2012 roku. Wówczas polski rząd chciał w ten sposób zapewnić repatriantom ze Wschodu wypłatę emerytur za lata pracy na Ukrainie. Umowa ponadto daje obywatelom Ukrainy pracującym legalnie w Polsce takie same prawa do emerytury jak naszym obywatelom.
Osoba ta przede wszystkim musi spełnić warunki wymagane do nabycia prawa do świadczenia w obydwu tych państwach. Jeśli do nabycia prawa do emerytury lub renty przepisy danego państwa wymagają posiadania określonej długości okresów ubezpieczenia, instytucja ustalająca uprawnienia do świadczeń w danym państwie uwzględnia również okresy przebyte w drugim państwie – stronie umowy. Co ważne okresy te nie mogą się pokrywać. Nie jest więc prawdą, że polski Zakład Ubezpieczeń Społecznych będzie finansował emerytury i renty obywateli Ukrainy za okresy pracy na terenie ich macierzystego kraju. Polsko-ukraińska umowa o zabezpieczeniu społecznym została zawarta na analogicznych zasadach jak inne tego typu dwustronne umowy zawarte przez stronę polską. Zapisy zawarte w umowie ułatwiają otrzymanie emerytury lub renty, osobom, które pracowały legalnie w obydwu krajach zarówno Polakom jak i Ukraińcom.
Wystarczający jest fakt, że obywatel Ukrainy odprowadzi tylko kilka składek i już – po osiągnięciu wieku emerytalnego – ma zapewnioną polską emeryturę. Oczywiście bardzo niską, np. 20 zł miesięcznie. Jednocześnie natomiast będzie otrzymywać drugą emeryturę za lata pracy na Ukrainie.
Aby otrzymać przynajmniej najniższą polską emeryturę obywatele Ukrainy muszą osiągnąć staż zawodowy wynoszący 20 lat – kobiety lub 25 – mężczyźni, tak jak obywatele polscy. Liczą się jednak lata pracy zarówno w Polsce, jak i na Ukrainie.
Polskie państwo wypłaca emerytury minimalne (obecnie 1338,44 zł brutto) każdemu, kto udowodni, że przepracował 20 lat (kobiety) lub 25 lat (mężczyźni). Umowa przewiduje sumowanie okresów pracy w jednym i drugim państwie.
Jeżeli obywatel Ukrainy przepracował 20 lat na Ukrainie, wystarczy, że w Polsce przepracuje tylko miesiąc. Ale należy podkreślić, że emerytura będzie przysługiwać tylko tym obywatelom Ukrainy, którzy na stałe mieszkają w Polsce. Poza tym obywatele Ukrainy zobligowani są informować, czy nie dostali podwyżki ukraińskiej emerytury. Jeśli tak, to odpowiednio zmniejszy im się dopłata do emerytury minimalnej.
Jeżeli ktoś pracował zarówno w Polsce jak i na Ukrainie – która instytucja przyzna emeryturę lub rentę?
W takim przypadku można otrzymywać dwie emerytury lub renty – od polskiej oraz z ukraińskiej instytucji ubezpieczeniowej. Muszą być jednak spełnione warunki do przyznania tych świadczeń, które są określone w przepisach obowiązujących w Polsce oraz na Ukrainie. Polska wypłaci emeryturę lub rentę za okresy ubezpieczenia w Polsce, natomiast ukraińska instytucja wypłaci świadczenie za okresy pracy na Ukrainie.
Analogiczne uprawnienie przysługuje Polakom mieszkającym na Ukrainie i w innych krajach, z którymi Polska zawarła umowy oraz na obszarze Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Pamiętać należy, że zasada równego traktowania stron, na której oparta jest umowa, zobowiązuje Polskę do uwzględnienia uprawnień obywateli państwa trzeciego w takim samym zakresie jak robi to państwo będące stroną umowy. Inną zasadą, na której oparto tę i inne tego typu umowy dwustronne, jest zasada sumowania okresów emerytalnych. Pozwala ona na uwzględnienie okresów zatrudniania przy nadaniu uprawnień np. do minimalnej emerytury. W takim przypadku zsumowane zostaną polskie i ukraińskie okresy pracy, ale – co bardzo istotne – wyrównanie świadczenia do kwoty minimalnej emerytury nastąpi od kwoty zsumowanych świadczeń wypracowanych w Polsce i na Ukrainie.
Dzięki postanowieniom umowy możliwe jest transferowanie świadczeń dla osób pobierających ukraińską emeryturę czy rentę a obecnie mieszkających w Polsce, na ich rachunki bankowe w Polsce lub analogicznie świadczenie z Polski na rachunek bankowy na Ukrainie.
