Mobbing, zdefiniowany zgodnie z Artykułem 94 polskiego Kodeksu Pracy, oznacza uporczywe i długotrwałe nękanie lub maltretowanie pracownika. To zachowanie może obejmować działania, które upokarzają pracownika, izolują go lub wykluczają.
Nie wszystkie konflikty to mobbing. Kodeks Pracy określa, że mobbing musi mieć charakter trwający. Osoba, która jest celem nękania, musi to udowodnić. Czasami pracownicy milczą, z obawy przed utratą pracy. Mobbing może być inny w oczach osoby, która go doświadcza, i w oczach obserwujących.
Skutki mobbingu – konsekwencje dla pracodawców i sprawców
W miejscu pracy to pracodawca ma obowiązek przeciwdziałać mobbingowi. Jeśli tego nie robi, może zostać ukarany grzywną lub zobowiązany do wypłacenia odszkodowania poszkodowanemu. Pracodawcy mogą także ukarać osobę stosującą mobbing. Mogą na przykład odebrać premie, obniżyć wynagrodzenie lub przenieść ją na inne stanowisko.
Osoba stosująca mobbing również ponosi konsekwencje. W niektórych przypadkach mobbing może być nawet traktowany jak przestępstwo i podlegać odpowiedzialności karnej.
Rozpoznawanie mobbingu w pracy
Mobbing to zachowanie, które utrzymuje się przez dłuższy czas i wpływa na samoocenę pracownika. Aby go zidentyfikować:
- Należy szukać powtarzających się i trwających działań,
- Należy zwrócić uwagę na zachowania, które sprawiają, że pracownik czuje się gorzej o sobie.
Oba te elementy muszą występować, aby można było mówić o mobbingu.
Różne rodzaje mobbingu
Mobbing może mieć miejsce na różnych poziomach stanowisk. Nie dotyczy tylko stanowisk zawodowych. Wyróżnia się różne rodzaje mobbingu:
- Mobbing wertykalny: To nękanie ze strony osoby wyżej postawionej wobec osoby niżej postawionej.
- Mobbing horyzontalny: To nękanie między osobami o tym samym stopniu służbowym.
Mobbing nie ogranicza się tylko do hierarchii. Wyróżnia się dwie główne kategorie:
- Mobbing bezpośredni: Sprawca mobbingu bezpośrednio nęka ofiarę, upokarzając ją publicznie.
- Mobbing pośredni: Sprawca działa za plecami ofiary, rozprzestrzenia plotki lub wyklucza ją z różnych sytuacji.
Etap nękania
Mobbing często narasta stopniowo, przechodząc przez kilka faz, zanim osiągnie punkt krytyczny. Rozpoznanie tych faz pomaga w szybkim reagowaniu na problem i ograniczeniu wpływu na atmosferę w miejscu pracy.
Wczesna faza mobbingu
To okres przejścia od prostego konfliktu do chęci zaszkodzenia innej osobie. Objawy obejmują niechęć do komunikowania się, nieuzasadnioną krytykę i próby wykluczenia ofiary z działań zespołu.
Etap eskalacji konfliktu
Podczas tego etapu negatywne uwagi na temat ofiary krążą wśród kolegów. Sprawca publicznie krytykuje umiejętności ofiary, organizuje spotkania bez jej udziału i rozpowszechnia plotki lub fałszywe informacje.
Zaawansowany etap
W tym niebezpiecznym etapie ofiara staje się kozłem ofiarnym w firmie, a jej poczucie własnej wartości znacznie spada. Psychologiczny mobbing może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych psychicznych i podważać zdolność ofiary do wykonywania swojej pracy.
Ostatni etap mobbingu
W skrajnych przypadkach mobbing może przybrać formę przemocy fizycznej lub fałszerstwa, co dodatkowo niszczy reputację i samoocenę ofiary. Takie przedłużające się nękanie może pozostawić ofiarę z poważnymi problemami zdrowotnymi psychicznymi.
Metody działań sprawców mobbingu:
- Izolacja: Ta taktyka polega na wykluczaniu ofiary z interakcji społecznych i sprawianiu, że czuje się niemile widziana.
- Sabotaż: Celowe działania, które mają na celu utrudnienie pracy ofiary, prowadząc do jej zwolnienia.
- Upokarzanie i kpiny: Mobbing polegający na publicznej krytyce i umniejszaniu osiągnięć oraz kompetencji ofiary.
Dokumentowanie mobbingu
Ciężar dowodowy w sprawach o mobbing znajdują się po stronie poszkodowanego pracownika. Rozmowy z pracodawcami, inspektoratem pracy lub sądami powinny być poparte udokumentowanymi przykładami mobbingu. Chociaż nagrywanie sprawcy bez jego zgody może budzić kontrowersje, działania takie jak obniżanie wynagrodzenia, groźby czy nadmierna praca są łatwiejsze do udokumentowania. Archiwizowanie rozmów na prywatnych i służbowych komunikatorach może dostarczyć niepodważalnych dowodów. Przekonanie świadków do zeznawania w sądzie lub potwierdzenia relacji ofiary może również pomóc w zebraniu dodatkowych dowodów.
Jak się bronić przed mobbingiem?
Bezpośrednia konfrontacja z sprawcą, jeśli to bezpieczne, może pomóc zatrzymać jego zachowanie. Jeśli dialog nie przynosi efektów, warto szukać wsparcia u przełożonych lub dyrektora generalnego. Pracodawcy mają obowiązek zwalczania mobbingu, a zasygnalizowanie problemu powinno skłonić ich do podjęcia działań.
W przypadkach z udziałem przełożonego, współpraca z kolegami w celu wspólnego rozwiązania problemu może pomóc sprzeciwić się niesprawiedliwemu traktowaniu. Szukanie wsparcia instytucji walczących z mobbingiem w miejscu pracy jest kluczowe. W niektórych przypadkach mobbing może być ścigany z przepisów kodeksu karnego.
Mobbing a prawo
Mobbing jest traktowany inaczej w prawie karnym i w prawie pracy. Naruszenia praw pracownika mogą stać się przestępstwami ściganymi zgodnie z Kodeksem Karnym. Polskie prawo karne dotyczy pracodawców lub osób działających w ich imieniu, którzy umyślnie naruszają prawa pracownika, mając na celu jego szkodzenie lub kłopoty.
Gdzie zgłosić mobbing?
Pracownicy mogą zgłaszać przypadki mobbingu do związków zawodowych w firmie lub Państwowej Inspekcji Pracy. Pisemne zgłoszenia mobbingu mogą wywołać dochodzenie i możliwe kary dla firm, które ignorują sygnały o nękania.
Odszkodowanie za mobbing
Pracownicy, którzy zerwą umowę z powodu mobbingu, mają prawo do odszkodowania. Aby się zakwalifikować, rozwiązanie umowy musi być spowodowane nękaniami. Odszkodowanie nie może być niższe niż minimalne roczne wynagrodzenie.
Walka z mobbingiem w miejscu pracy wymaga szybkiego działania. Rozpoznanie oznak, dokumentowanie przypadków i szukanie wsparcia są kluczowymi krokami w zwalczaniu tego szkodliwego zachowania.