W przypadku gdy związek zawodowy nie może porozumieć się z pracodawcą, to istnieje możliwość uprzedzenia pracodawcy, że odrzucenie wysuniętych żądań związku zawodowego spowoduje ogłoszenie strajku. Dodatkowym wymaganiem formalnym jest termin. Zgodnie z zapisami ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, dzień zapowiedzianego strajku nie może przypadać przed upływem 14 dni od dnia zgłoszenia sporu. W imieniu pracowników zakładu pracy, w którym nie działa związek zawodowy, spór zbiorowy może prowadzić organizacja związkowa, do której pracownicy zwrócili się o reprezentowanie ich interesów zbiorowych.
Każdy pracodawca ma możliwość występować w sporze bezpośrednio, choć nic nie stoi na przeszkodzie, aby upoważnił w swoim imieniu organizację pracodawców. W takim przypadku to ona go reprezentuje. Pracowników reprezentuje zawsze związek zawodowy. W zakładzie pracy może działać więcej niż jedna organizacja związkowa. Wówczas każda z nich ma prawo występować w interesie poszczególnych pracowników. Co więcej, jeżeli pomiędzy nimi dojdzie do porozumienia, to mogą one utworzyć wspólną reprezentację związkową.
Czego może dotyczyć spór zbiorowy?
Spór zbiorowy może dotyczyć np. warunków pracy, świadczeń socjalnych czy wynagrodzenia. W każdym przypadku jest to spór o interesy i prawa pracowników. Ponadto, pracownicy mogą walczyć o swoje prawa czy wolności związkowe. Jeżeli chodzi o warunki pracy to spór zbiorowy zazwyczaj dotyczy takich kwestii jak czas pracy, zasad bezpieczeństwa i higieny pracy czy urlopów pracowniczych.
Jeżeli przedmiotem sporu zbiorowego jest wynagrodzenie, to należy podkreślić, że chodzi nie tylko o warunki wynagradzania pracowników, ale również o inne warunki, w jakich poszczególnym zatrudnionym pracownikom przyznaje się inne świadczenia związane z pracą. Pracownicy mogą w taki sposób domagać się ustalenia zasad wypłacania dodatkowych składników wynagrodzenia czy też warunków nabywania i wymiaru odprawy emerytalno-rentowej.
Rodzaje sporów zbiorowych
Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych wyróżnia dwa rodzaje sporów:
- zakładowy (spór zakładowy obejmuje swoim zakresem jednego prawodawcę),
- wielozakładowy (dotyczy zawsze kilku pracodawców).
Jest to istotna różnica, ponieważ dla każdego rodzaju sporu przewidziany jest inny tryb prowadzenia. W zależności od rodzaju sporu konieczne jest, aby pracownicy dostosowali się do procedur organizacji strajku czy też właściwości kolegium arbitrażu społecznego.
Etapy sporu zbiorowego
Związek zawodowy decyduje się na wejście w spór zbiorowy z pracodawcą: określa, czego konkretnie ten spór dotyczy, np. wysokości płac.
Pracodawca musi poinformować o zaistnieniu sporu okręgowego inspektora pracy.
Podejmowane są rokowania pracodawcy ze związkiem, czyli wstępne rozmowy, których celem jest stwierdzenie, czy na obecnym etapie można zawrzeć porozumienie.
Jeśli negocjacje zakończą się powodzeniem, strony podpisują porozumienie kończące spór zbiorowy.
Jeśli pracodawca w określonym czasie nie obejmie stanowiska względem zaistniałego sporu, oznacza to odmowę uwzględnienia żądań. Wówczas obie strony sporu wyznaczają bezstronnego mediatora, który prowadzi postępowanie mediacyjne.
Jeśli takie mediacje nie przynoszą żadnego skutku, organizacja związkowa może zorganizować strajk ostrzegawczy trwający nie więcej niż 2 godziny.
Ostatnią fazą sporu zbiorowego jest strajk właściwy, przed którego rozpoczęciem związek jest zobowiązany do przeprowadzenia referendum.
Strajk jest ostatecznym rozwiązaniem, który ma za zadanie skłonić pracodawcę do uwzględnienia żądań związku i podjęcia dalszych rozmów w sprawie porozumienia. Pracownicy przystępują do strajku dobrowolne – nie można ich do tego przymuszać.
Okres trwania sporu zbiorowego:
Niezależnie od tego, czy spór jest zakładowy, czy wielozakładowy, istnieje zawsze od dnia, w którym związki zawodowe wystąpiły z żądaniami, a pracodawca nie uwzględnił wszystkich żądań w terminie określonym w wystąpieniu, nie krótszym niż 3 dni – zgodnie z Ustawą o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Oznacza to, że jeżeli pracodawca nie uwzględni zgłoszonych żądań, to spór będzie istniał właśnie od momentu wystąpienia przez związki zawodowe z tymi żądaniami. Wówczas zatrudniający zobowiązany jest do zawiadomienia odpowiedniego oddziału Państwowej Inspekcji Pracy o powstaniu sporu, a następnie strony przystępują do rokowań. Gdy pracodawca zaakceptuje żądania – wówczas spór nie powstaje. Spór nie zawsze musi skończyć się z chwilą zawarcia porozumienia na etapie rokowań. Równie dobrze może się skończyć z momentem wydania orzeczenia przez kolegium arbitrażu społecznego. W takim jednak przypadku istotne jest, aby strony nadały mu wiążący charakter.
Kiedy strajk jest niedopuszczalny?
Zgodnie z Art. 19 Ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych niedopuszczalne jest zaprzestanie pracy w wyniku akcji strajkowych na stanowiskach pracy, urządzeniach i instalacjach, na których zaniechanie pracy zagraża życiu i zdrowiu ludzkiemu lub bezpieczeństwu państwa.
Którzy pracownicy nie mogą strajkować?
Prawo do strajku nie przysługuje pracownikom zatrudnionym w organach władzy państwowej, administracji rządowej i samorządowej, sądach oraz prokuraturze.
Organizowanie strajku jest niedopuszczalne również w umundurowanych formacjach zbrojnych.