Związki zawodowe to organizacje społeczne, które tworzą się na zasadzie dobrowolności pracowników najemnych. Ich zadaniem jest reprezentowanie grupy zatrudnionych, stanie na straży przestrzegania praw, interesów zawodowych i socjalnych oraz negocjowanie lepszych warunków pracy. Związki zawodowe mogą negocjować lepsze warunki i standardy płacy, oraz korzystne układy zbiorowe pracy. Prawo daje związkom zawodowym niezależność statutową.
Podstawa prawna:
– Art. 59 Konstytucji RP zapewnia wolność zrzeszania w związki zawodowe. Oznacza to, że nikt, poza ustawodawcą w wyjątkowych przypadkach, nie może ograniczać prawa do zrzeszania się i działania w ramach struktury związkowej. Należy podkreślić, że wstąpienie do związku zawodowego oraz aktywny udział w jego działaniach, nie może skutkować negatywnymi konsekwencjami w zakładzie pracy takimi jak np. wypowiedzenie umowy, obniżenie wynagrodzenia czy przeniesienie na inne, niższe stanowisko.
– Ustawa z dnia 23 maja 1991 r o związkach zawodowych stanowi, żezwiązek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Cechą charakterystyczną związków zawodowych jest niezależność w swej działalności statutowej od pracodawców, ale również od organów administracji państwowej, samorządowej czy innych organizacji. Jest to organizacja składająca się z „ludzi pracy” i zrzeszająca ich na zasadach całkowitej dobrowolności. Definicja „ludzie pracy” uwzględnia osoby, które są uprawnione do tworzenia i zrzeszania się do związku zawodowego, czyli pracowników i inne osoby uprawnione do zrzeszania się w związkach zawodowych.
Art. 4 ustawy o związkach zawodowych, stanowi, że związki zawodowe reprezentują pracowników i innych swoich członków, a także bronią ich godności, praw oraz interesów materialnych i moralnych, zarówno zbiorowych, jak i indywidualnych. Działalność związków zawodowych można na tej podstawie ogólnie określić jako reprezentację pracowników w stosunkach z pracodawcą oraz ochronę praw pracowników, zarówno w ramach przestrzegania przez pracodawcę jego indywidualnych warunków umowy jak i innych warunków takich jak np. poprzez kontrolę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy. Związki zawodowe powinny przede wszystkim dążyć do poprawy warunków pracy i wynagrodzenia pracowników.
Kto ma prawo tworzyć i wstępować do związków zawodowych?
Prawo do tworzenia oraz wstąpienia do związku zawodowego mają:
– pracownicy, bez względu na podstawę stosunku pracy,
– osoby zatrudnione na innej podstawie niż stosunek pracy, np. na podstawie umów cywilnoprawnych (umowa zlecenie, umowa o dzieło, B2B),
– osoby należące do rolniczych spółdzielni produkcyjnych
– osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, o ile nie są pracodawcami,
– osoby, które wykonują pracę nakładczą, w związkach działających w zakładach pracy, z którymi nawiązały umowę o pracę,
– osoby bezrobotne, a zasady ich przyjęć określają statuty poszczególnych związków,
– osoby, które zostały skierowane do odbywania służby zastępczej w danym zakładzie
– emeryci i renciści.
Do czego przyczynia się powstanie związku zawodowego w miejscu pracy?
Powstanie związku zawodowego wprowadza wiele zmian w firmie, w której się tworzy. Wymusza na pracodawcy zmianę zachowania i strategii prowadzenia firmy. Pracodawca od tej chwil ma obowiązek konsultowania wielu swoich decyzji ze związkiem zawodowym. Pracodawca jest w pewnych kwestiach pracowniczych zmuszony wysłuchać opinii związku, w innych przypadkach nie może podjąć decyzji bez akceptacji związku zawodowego. Pracodawca ma też obowiązek zapewnienia dla funkcjonowania takiej organizacji warunków lokalowych i urządzeń niezbędnych do komunikacji. Funkcjonowanie związków zawodowych w firmach przynosi wiele korzyści dla pracowników, natomiast nie wszyscy pracodawcy są z tego faktu zadowoleni. Pracodawca nie może także zlikwidować związku zawodowego. Pracodawca obowiązany jest też, na warunkach w umowie zawartej ze związkiem zawodowym, udostępnić zakładowej organizacji związkowej pomieszczenia i urządzenia, które są niezbędne do wypełniania swojej roli w zakładzie pracy. Pracodawca jest również zobowiązany, do pobierania z wynagrodzeń pracowników składek członkowskich na rzecz związków zawodowych, oczywiście na pisemny wniosek pracownika.
Związek zawodowy – czy pracodawca musi z nim współpracować?
Należy podkreślić, że nie we wszystkich sprawach zakładu pracy związek zawodowy będzie miał rolę decydującą. Istnieje szereg kwestii pracowniczych, w których związek zawodowy działa jedynie na zasadzie wydawania opinii i zaleceń oraz przedstawia swoje postulaty. Natomiast w niektórych zagadnieniach dotyczących losów firmy pracodawca ma obowiązek rozmów dążących do wzajemnego uzgodnienia stanowisk. W innym przypadku związkowcy mogą sięgnąć po instrumenty prawne. Jeśli jednak już związek zawodowy powstał w miejscu pracy, to pracodawca jest prawnie zmuszony do rozstrzygania pewnych spraw w uzgodnieniu ze związkiem.
