Urlop macierzyński – tylko dla mamy pracującej na umowę o pracę
Urlop macierzyński płatna przerwa w aktywności zawodowej po urodzeniu dziecka, gwarantowana przez polskie kobietom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę. Trwa on 20 tygodni. Pierwsze 14 tygodni są obowiązkowe dla matki, po czym może wrócić do pracy. Opiekę nad dzieckiem przez pozostałe 6 tygodni przejmuje tata, zyskując prawo do reszty urlopu macierzyńskiego.
Kobiety pracujące na innych umowach (zlecenie, dzieło) lub prowadzące własną działalność gospodarczą nie mają prawa do urlopu macierzyńskiego, ale mogą otrzymać zasiłek macierzyński.
Urlop macierzyński a zasiłek macierzyński
Zasiłek macierzyński jest wypłacany osobom na urlopie macierzyńskim i rodzicielskim. Wysokość opiera się na przeciętnym wynagrodzeniu za ostatnie 12 miesięcy. Przez pierwsze 6 tygodni urlopu macierzyńskiego zasiłek wynosi 100% wynagrodzenia, a potem spada do 60%. W trakcie urlopu rodzicielskiego wysokość zasiłku wynosi 70% średniego wynagrodzenia. Można też złożyć wniosek o stałą wysokość zasiłku (81,5%) w ciągu 21 dni po urodzeniu dziecka. Warunkiem jest jednak to, że od razu zdecydujesz się na wzięcie obu urlopów w pełnym wymiarze (52 tygodnie). Jeśli matka zrezygnuje z części urlopu macierzyńskiego na rzecz taty, zasiłek będzie wypłacany jemu.
Kiedy się zaczyna i ile trwa urlop macierzyński
Urlop macierzyński rozpoczyna się najczęściej w dniu narodzin dziecka i trwa 20 tygodni. Część urlopu (maks. 6 tygodni) można wykorzystać pod koniec ciąży na podstawie terminu porodu. Po zakończeniu obowiązkowego okresu, tata może wykorzystać pozostałą część tacierzyńskiego urlopu (maks. 6 tygodni).
Czas trwania urlopu jest uzależniony od liczby dzieci urodzonych w trakcie jednego porodu – w przypadku 1 dziecka będzie to 20 tygodni.
Urlop macierzyński w wersji dla taty
Po zakończeniu obowiązkowego okresu urlopu macierzyńskiego przez mamę, jego pozostałą część może wykorzystać tata dziecka, o ile również jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Taki urlop nazywamy tacierzyńskim. Rozpoczyna się on bezpośrednio po zakończeniu urlopu przez mamę i trwa maksymalnie 6 tygodni. Dokładną długość tacierzyńskiego obliczamy odejmując od 20 tygodni urlopu okres wykorzystany przez mamę dziecka, czyli nie mniej niż 14 pełnych tygodni.
Podzielenie urlopu macierzyńskiego między rodziców jest szczególnie korzystne w sytuacjach, kiedy:
- mama musi szybko wrócić do pracy;
- tata chce spędzić więcej czasu z dzieckiem;
- przemawiają za tym względy finansowe.
Urlop rodzicielski – kontynuacja urlopu macierzyńskiego
Urlop rodzicielski nie jest obowiązkowy i trwa 41 tygodni po narodzinach jednego dziecka. Każdy z rodziców ma prawo do wykorzystania 9 tygodni, których nie można przenieść na drugiego rodzica. Urlop ten można wykorzystać jednorazowo lub w maksymalnie 5 częściach do ukończenia przez dziecko 6. roku życia (a dokładnie – w do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko skończyło 6 lat).
Urlop macierzyński, tacierzyński, rodzicielski – formalności
Odpowiednie wnioski i dokumenty należy zazwyczaj złożyć w początkowych tygodniach życia dziecka (pierwsze już do 21 dni od porodu).
Pierwszym krokiem jest zgłoszenie urodzenia dziecka w Urzędzie Stanu Cywilnego – można to zrobić osobiście lub przez Internet. Uzyskany odpis aktu urodzenia będzie potrzebny do późniejszych formalności.
Jakie dokumenty do urlopu macierzyńskiego, tacierzyńskiego i rodzicielskiego?
Co do zasady, wniosek o urlop macierzyński nie jest wymagany, choć niekiedy pracodawcy mają odmienne zasady działania. Do rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego wystarczające jest urodzenie dziecka i dostarczenie pracodawcy skróconego odpisu aktu urodzenia malucha.
Akt urodzenia dziecka warto przedstawić także pracodawcy taty. Jeśli tata dziecka chce przejąć niewykorzystaną przez mamę część urlopu macierzyńskiego, powinien złożyć odpowiedni wniosek u swojego pracodawcy najpóźniej na 14 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Mama natomiast musi powiadomić swojego pracodawcę o powrocie do pracy minimum 7 dni wcześniej.
Każde z rodziców, które zechce skorzystać z urlopu rodzicielskiego (jednorazowo lub w częściach), powinno złożyć u swojego pracodawcy odpowiedni wniosek. Trzeba to zrobić najpóźniej na 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Jeśli urlop rodzicielski będzie wykorzystywany w częściach, to taki wniosek trzeba składać za każdym razem przed wykorzystaniem przez mamę lub tatę kolejnej części.
Urlop okolicznościowy z tytułu urodzenia dziecka
Urlop okolicznościowy z tytułu urodzenia dziecka może otrzymać tata zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Przysługuje on w wymiarze 2 dni, jest pełnopłatny i udzielany na wniosek pracownika złożony bezpośrednio u pracodawcy.
Urlop ojcowski – 14 dni z tatą
Urlop ojcowski to 14 dni, gwarantowanego przez prawo i pełnopłatnego urlopu, które ojciec może wykorzystać w ciągu 12 miesięcy od narodzin dziecka. Może być wykorzystany podczas urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego lub wychowawczego matki. Można go również podzielić na 2 części po 7 dni.
Dokumenty niezbędne do otrzymania urlopu okolicznościowego i ojcowskiego
Wniosek o urlop ojcowski należy złożyć pracodawcy minimum 7 dni przed jego rozpoczęciem. Przepisy nie precyzują żadnego terminu na złożenie wniosku o urlop okolicznościowy – wystarczy przedstawić go pracodawcy możliwie najszybciej po urodzeniu się dziecka. Do obu wniosków dołącza się odpis skrócony aktu urodzenia dziecka.
Urlop wychowawczy
Urlop wychowawczy jest opcjonalny, trwa 36 miesięcy i może być wykorzystany do ukończenia przez dziecko 6 lat. Każdy z rodziców ma prawo do 1 miesiąca, który nie może być przeniesiony na drugiego rodzica.
Uurlop wychowawczy co do zasady jest bezpłatny. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy korzystają z niego osoby pobierają zasiłek rodzinny. Przez dwa lata urlopu wychowawczego taka rodzina otrzymuje dodatkowo zasiłek wychowawczy w wysokości 400 zł miesięcznie. Oba zasiłki łącznie dają kwotę niespełna 500 zł, jednak aby je otrzymać należy spełnić dość surowe kryterium dochodowe.
Urlop wychowawczy – formalności
Wniosek o urlop wychowawczy trzeba złożyć minimum 21 dni przed jego rozpoczęciem. Do wniosku dołącza się odpis skrócony aktu urodzenia dziecka oraz oświadczenie drugiego rodzica dotyczące korzystania przez niego z urlopu wychowawczego. Pracodawca nie może odmówić przyznania ci tego urlopu.
Czy można zwolnić kobietę na macierzyńskim?
Podczas urlopu macierzyńskiego jesteś objęty specjalną ochroną. W tym czasie pracodawca nie może rozwiązać umowy o pracę ani wypowiedzieć jej pracownicy (chyba, że dochodzi do zwolnienia dyscyplinarnego). Wyjątkiem są pracownice na okresie próbnym trwającym do miesiąca.
Jeśli umowa o pracę na czas określony (lub okres próbny) kończy się, gdy kobieta jest już w trzecim miesiącu ciąży, taka umowa jest automatycznie przedłużana do dnia porodu. Nie dotyczy to jednak umów o pracę na zastępstwo. Pracodawca może rozwiązać umowę w trakcie urlopu macierzyńskiego tylko w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. W takiej sytuacji, termin rozwiązania umowy o pracę musi zostać uzgodniony z reprezentującą pracowników organizacją związkową.
Jeżeli niemożliwe jest zapewnienie innego zatrudnienia w tym czasie, pracownikowi przysługują świadczenia zgodnie z odrębnymi przepisami, takie jak świadczenie w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Czas pobierania tych świadczeń jest wliczany do okresu zatrudnienia.
Po zakończeniu urlopu macierzyńskiego wracasz do pracy na swoim dotychczasowym stanowisku. Jeśli to jest niemożliwe, musisz wrócić na stanowisko równorzędne z tym, które zajmowałaś przed urlopem. MOże być to też inne stanowisko odpowiadające twoim kwalifikacjom zawodowym. Wynagrodzenie za pracę w takiej sytuacji jest równe temu, które pracownik otrzymywałby, gdyby nie korzystał z urlopu macierzyńskiego.
Czy na urlopie macierzyńskim można pracować?
W wielu przypadkach przejście na urlop macierzyński i rodzicielski oznacza duże zmniejszenie budżetu domowego, dlatego ustawodawca pozostawia możliwość podjęcia pracy zarobkowej w czasie trwania urlopu rodzicielskiego. Nie ma jasnych wytycznych, co do pracy na urlopie macierzyńskim. Warto jednak znać kilka zasad, które dają możliwość pracy zarobkowej w tym czasie.
- Osoba, która przebywa na urlopie macierzyńskim nie może podjęć stosunku o pracę u pracodawcy, u którego złożyła wniosek o ten urlop. Możliwe jest to na urlopie rodzicielskim.
- W czasie trwania urlopu macierzyńskiego można zawrzeć umowę o pracę nawet w pełnym wymiarze godzin, bez ryzyka utraty świadczenia z tytułu urlopu macierzyńskiego u innego pracodawcy.
- Pracownica, nawet od razu po porodzie może zawrzeć umowę cywilnoprawną zarówno ze swoim pracodawcą, jak i każdym innym podmiotem. Nie wpłynie to na wysokość świadczenia z tytułu urlopu macierzyńskiego.
- W czasie trwania urlopu macierzyńskiego kobieta może rozpocząć prowadzenie własnej działalności gospodarczej. Nie ma w tym przypadku ryzyka utraty lub zmniejszenia świadczenia. Kobieta musi odprowadzać obowiązkowe składki oraz opłacać podatek wynikający z działalności.
- Ostatnie rozwiązanie daje możliwość zawieszenia lub zamknięcia działalności po zakończonym urlopie macierzyńskim i powrotu na etat. Ale również przejścia wyłącznie na samozatrudnienie lub łączenia obydwu form.
Szczególne sytuacje związane z udzielaniem urlopu macierzyńskiego
Kodeks pracy również reguluje szczególne sytuacje, takie jak: gdy matka lub dziecko przebywa w szpitalu, dziecko lub matka umiera, itp. W tych przypadkach ojciec dziecka, inny członek rodziny lub ubezpieczony ojciec dziecka może skorzystać z części urlopu macierzyńskiego lub zasiłku macierzyńskiego.
Jeśli dziecko jest hospitalizowane i matka skorzystała z 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, to może przerwać ten urlop i wykorzystać pozostałą część po wyjściu dziecka ze szpitala. W przypadku hospitalizacji matki, ta również może przerwać urlop macierzyński podczas pobytu w szpitalu po wykorzystaniu pierwszych 8 tygodni urlopu po porodzie. Warunkiem jest, że w tym czasie ojciec dziecka lub inny członek rodziny wykorzysta część urlopu macierzyńskiego.
W przypadku śmierci dziecka przed upływem 8 tygodni życia, matka ma prawo do urlopu macierzyńskiego przez 8 tygodni po porodzie, ale nie krócej niż przez 7 dni od dnia zgonu dziecka. Jeśli dziecko umrze po 8 tygodniach życia, matka zachowuje prawo do 7 dni urlopu macierzyńskiego od dnia zgonu dziecka.
W przypadku śmierci matki podczas jej urlopu macierzyńskiego, ojciec dziecka lub inny członek rodziny, który był ubezpieczony, może skorzystać z części urlopu macierzyńskiego po dniu zgonu matki. Jeśli matka, która nie była objęta ubezpieczeniem, umrze, ojciec dziecka lub inny członek rodziny może skorzystać z pozostałej części urlopu macierzyńskiego do końca okresu tego urlopu, składając wniosek do pracodawcy. Pracodawca musi uwzględnić ten wniosek.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1320, ze zm.);
Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz. U. z 2015 r. poz. 2243);
Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2021 r. poz. 1133).